Om de situatie in de Democratische Republiek Congo (DRC) beter te begrijpen, hebben we een van de leiders van Étoile du Sud (EDS), Billy Mwangaza, geïnterviewd. Deze Congolese ngo werkt rond het respecteren van het recht op gezondheid door de bevolking actief te laten meewerken aan de opbouw van een duurzaam gezondheidszorgsysteem in de DRC, in het bijzonder in Kinshasa. EDS is gevestigd in de DRC en is een partner van Intal Congo en van Viva Salud. EDS vecht voor het recht op gezondheid door zich te richten op de empowerment van de meest kwetsbare Congolezen. Zijn expertise op dit gebied, o.a. in de strijd tegen het ebolavirus* vorig jaar is ongetwijfeld een belangrijke troef in de strijd tegen Covid-19. Een interview door Christian Lukenge van intal Congo.
Hoewel hij in Kinshasa woont, antwoordt Billy vanuit Goma, een stad op 2000 kilometer van zijn woonplaats. Hij was daar op een werkmissie toen, vanwege de coronaviruscrisis, de vluchten naar de Congolese hoofdstad werden opgeschort. Het interview is op maandag 30 maart telefonisch afgenomen.
Op 30 maart 2020 had de DRC volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) 70 gevallen van het coronavirus en 6 overlijdens. De president van de DRC, Félix Tshisekedi, riep op 24 maart de noodtoestand uit. Welke maatregelen heeft de regering precies genomen?
Billy Mwangaza. In werkelijkheid zijn er 85 bevestigde gevallen, 8 overlijdens en 3 genezingen. De regering heeft een week geleden inderdaad een reeks maatregelen genomen. Eén van de prioritaire doelstellingen is de verspreiding tot alleen Kinshasa in te dammen, en besmetting van de rest van het land te voorkomen. Maar er ontstond veel verwarring na de aankondiging van de maatregelen. Er werd o.m. gesproken over een lockdown van Kinshasa, het epicentrum van de crisis, maar amper enkele uurtjes vóór de aanvang trok de regering haar besluit in. De autoriteiten vreesden dat de onzekerheid zou toenemen door de paniek die deze maatregel zou teweegbrengen, en dat de prijzen zouden stijgen.
Daarnaast is er een landelijke taskforce voor het coronavirus opgericht, onder leiding van epidemioloog Jean-Jacques Muyembe*, die vorig jaar in grote mate heeft bijgedragen aan de uitschakeling van het ebolavirus. Verschillende structuren die de taakgroep moeten bijstaan, zoals het laboratorium van het Nationaal Instituut voor Biomedisch Onderzoek (INRB), dat nauw samenwerkt met de WHO, zijn eveneens versterkt. En ten slotte werd de bevolking bewustgemaakt van de na te leven hygiënemaatregelen.
Hoe wil dr. Muyembe de crisis aanpakken? Heeft hij de middelen om zijn opdracht te volbrengen?
Billy Mwangaza. Dr. Muyembe is een gerenommeerd epidemioloog met opmerkelijke ervaring. Hij was in 1976 de mede-ontdekker van het Ebolavirus en is momenteel directeur van het INRB. In het verleden hielp hij met de strijd tegen Ebola in Liberia. Vorig jaar, toen de WHO er niet in slaagde om Ebola in het Oosten van het land tegen te houden, heeft hij een strategie ingevoerd die het aantal sterfgevallen heeft kunnen beperken en nadien voorkomen. Dankzij hem zijn we vandaag bezig met de ontmanteling van de verschillende Ebola-genezingscentra. En we zijn er trots op dat deze missie opnieuw wordt toevertrouwd aan een zoon van het land in plaats van aan een buitenlandse organisatie.
Wat betreft de middelen die tot zijn beschikking staan: zoals overal in Afrika mogen we nog zo’n goede plannen en competente mensen hebben, maar er is altijd het probleem van de middelen. Aangezien de pandemie wereldwijd is, richt elk land zich op wat er op zijn eigen grondgebied gebeurt. We moeten dus op onze eigen middelen vertrouwen.
Wat gaf de doorslag in de overwinning tegen Ebola en wat kan vandaag de dag nog nuttig zijn tegen het coronavirus?
Billy Mwangaza. Aan het begin van de Ebola-crisis wilde de WHO buiten de bestaande gezondheidsstructuren en de verschillende Congolese actoren om te werk gaan en haar eigen parallelle structuren creëren. Geconfronteerd met het aantal sterfgevallen dat met de dag toenam, besloot de regering dan het beheer van de crisis te centraliseren binnen een taskforce en de leiding aan dr. Muyembe toe te vertrouwen. Zijn strategie was anders: hij ging zich in de eerste plaats richten op de bevolking, zodat die het voortouw nam bij de bewustwording en een leidende rol speelde in de strijd tegen het virus. Het idee was om voor de zelfcontrole van de bevolking te vertrouwen op de nabijheidsnetwerken. De taskforce heeft dan ondersteuning geboden door de instrumenten voor bewustmaking aan te reiken, door de werking van de medische structuren ter plaatse te coördineren en door de middelen waar nodig te kanaliseren. Deze strategie heeft gewerkt.
Ik heb vernomen dat de voedselprijzen in Bukavu verdubbeld zijn sedert dat Rwanda een week geleden besloot de grens met de DRC te sluiten. Hoe zit het met Goma en de rest van het land?
Billy Mwangaza. Een zak rijst van 27.000 frank kost nu 42.000 frank in Goma. Een kilo varkensvlees die vroeger voor 5.500 frank verkocht werd, kost nu 7.500 frank. In Kinshasa zal de prijsstijging veel erger zijn. Onze politici zijn verantwoordelijk voor deze situatie: we zijn al veel te lang afhankelijk van de buitenwereld. We zouden openbare boerderijen en plantages moeten hebben. Of de particuliere productie gebruiken om aan de behoeften van de bevolking te voldoen. Laten we hopen dat deze crisis tot een bewustwording zal leiden en dat ons land eindelijk zelf zal gaan produceren wat het nodig heeft. We moeten de mensen aan het werk zetten. Wij richten dit pleidooi tot onze staat met de beperkte middelen die ons bij Etoile du Sud ter beschikking staan.
Het Internationaal Muntfonds (IMF) en de Wereldbank hebben opgeroepen tot een bevriezing van de rentebetalingen op de schulden van de Afrikaanse landen voor 2020. Sommige Europese landen zoals Frankrijk hebben de idee geopperd van een noodplan om Afrika te helpen. Hoe kijkt u naar die reacties en hulpaanbiedingen?
Billy Mwangaza. Vandaag de dag vallen er meer doden door het coronavirus in Frankrijk dan in Congo. Maar Macron wil Afrika helpen? Prima. Het IMF en de Wereldbank willen de schulden bevriezen? Prima. Mijn vraag is deze: wat zit er voor hen in? Welk belang hebben zij bij die “vrijgevigheid” ? Het belang van de grote westerse multinationals is dat geen enkel Afrikaans land zich optrekt, dat onze landen in eigen land de zaken niet meer in eigen handen krijgen. Zij zullen ons ongetwijfeld in de strijd tegen Covid-19 helpen op voorwaarde dat we ons nog meer bij hen in de schulden steken. Zij die de problemen creëren beweren daarna dat ze met oplossingen komen. En onze zwakke Afrikaanse presidenten worden dan gedwongen om die mensen te volgen. Het is niet normaal! Daartegenover prijs ik China omdat ze de epidemie goed heeft aangepakt en het aantal sterfgevallen daar heeft beperkt. Ik zou liever hun hulp aanvaarden: zij hebben bewezen dat zij het virus effectief kunnen inperken. En daarnaast heeft China, ook al is het land opgeklommen, net als wij een dubbelzinnige, neokolonialistisch gekleurde relatie met het Westen.
Op dit moment zijn er in Europa tienduizenden besmette mensen en vele duizenden doden. De ziekenhuizen zijn een beetje overweldigd en het verplegend personeel is uitgeput. Hoe kan de Congolese ervaring tegen Ebola (bijvoorbeeld de veldmethode van Etoile du Sud) hier bij ons van nut zijn in de strijd tegen het coronavirus?
Billy Mwangaza. Europa wordt inderdaad rechtstreeks getroffen. Ik ben nogal verbaasd te zien dat zelfs in de rijke landen artsen zonder maskers zitten en dat de gezondheidsstelsels er ondergefinancierd zijn. Als Europa er ondanks zijn rijkdom moeilijk uit komt, hoe zullen de Afrikaanse landen dan de gezondheidscrisis overwinnen?
De vergelijking is echter moeilijk, omdat de context zeer verschillend is. Bij ons wordt de bevolking niet geïnformeerd over eenvoudige maatregelen zoals mekaar geen hand geven, een sociale afstand bewaren of de noodzaak om regelmatig de handen te wassen. Wij gaan van deur tot deur met animatoren, activisten. We hebben het geld niet, maar we hebben nog altijd de bewustmaking. Maar we willen onze activisten niet in gevaar brengen. Ze moeten beschermd en geholpen worden om symptomen van de ziekte tijdig op te sporen. We proberen voorzichtig te zijn,
Update van 6 april
Op 6 april zijn er 161 bevestigde gevallen en 18 doden voor de hele DRC. Vier provincies buiten Kinshasa zijn getroffen: Noord-Kivu, Zuid-Kivu, Kwilu en Ituri.
Op 2 april kondigde de gouverneur van Kinshasa de quarantaine aan van de residentiële gemeente La Gombe (één van de 26 gemeenten van Kinshasa). De rest van de stad zal min of meer normaal blijven functioneren. Deze lockdown zal van 6 tot 20 april duren. Als belangrijkste haard van de besmetting, huisvest deze gemeente de zetel van de regering, de grote ambassades en de zetels van de grote banken.
Heel binnenkort gaat er een probleem zijn in de plaatselijke ziekenhuizen, omdat er voor de14 miljoen Kinois slechts 65 beademingstoestellen zijn.
Op 3 april kondigde dr. Muyembe voor de maanden juli-augustus klinische proeven in de DRC aan met vaccins die in de Verenigde Staten, in China en in Canada ontwikkeld werden. Er volgde een kleine storm op de sociale media, waar de woorden van dr. Muyembe begrepen werden als een aanmoediging om de Congolezen als menselijke proefkonijnen te gebruiken. Maar in een tweede video legt de dokter uit dat het niet gaat om tests met proefkonijnen, maar om klinische tests met vrijwilligers die zich kunnen aanmelden, zoals overal ter wereld wordt gedaan. Merk ook op dat alle experts, ongeacht hun nationaliteit, zeggen dat de enige manier om de pandemie voor eens en altijd te stoppen het massaal toedienen van vaccinatie is, wat de optimisten begin 2021 hopen te kunnen verwezenlijken.
Gevraagd naar de verklaring van dr.Muyembe, vertelde Billy Mwangaza ons op 5 april dat hij zich zorgen maakte over “deze systematische misverstanden” en dat we op onze hoede moeten zijn voor “de manipulatie en inmenging van externe krachten (zoals de Amerikaanse ambassadeur, die aanwezig was tijdens de eerste verklaring van dr. Muyembe) die niet kunnen aanvaarden dat de leiding van de strijd tegen Covid-19 in handen is van de Congolezen en die dr. Muyembe in discrediet willen brengen”.
* Het ebolavirus veroorzaakt ernstige koorts, de zogenaamde ebolavirusziekte. Deze zeer ernstige en besmettelijke ziekte leidde tussen 2013 en 2016 tot de dood van duizenden mensen in West-Afrika.
* Op 3 april heeft een mededeling van dr. Muyembe over klinische proeven met vaccins in de DRC tot een controverse geleid. Dit wordt hieronder besproken in de update van 6 april.